Llythyr at y Prif Weinidog – Yn Galw am Heddwch ym Mhalestina

Annwyl Eluned,

Mae Cymru wedi dal lle ar y llwyfan byd-eang ers tro fel cenedl sydd wedi’i gwreiddio mewn heddwch a chyfrifoldeb – o Ddeiseb Heddwch Merched 1924 i’r gefnogaeth fwy diweddar i deuluoedd Wcrain, Syria ac Afghanistan yma yng Nghymru.

Mae’r profiadau hyn yn tanlinellu’r gwerthoedd sy’n ein harwain ac yn ysbrydoli ein hymrwymiad i ddod yn Genedl Heddwch. Mae’r uchelgais hwn yn cyd-fynd â’n hymrwymiadau statudol i genedl sy’n gyfrifol yn fyd-eang o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.

Mae’r gwrthdaro cynyddol yn y Dwyrain Canol yn galw am ein sylw a gweithredu parhaus, i’r rhai yr effeithir arnynt dramor ac i’r cymunedau yma yng Nghymru sy’n teimlo ei effeithiau crychdonni. Fel yr amlygwyd yn Adroddiad Llesiant Cymru diweddar, cododd troseddau casineb a ysgogwyd gan grefydd neu statws trawsrywiol yn sylweddol yn 2022/23, gan gynyddu 26% a 22%, yn y drefn honno. Mae’r ystadegau hyn yn ein hatgoffa’n sobreiddiol o’r heriau sy’n ein hwynebu wrth feithrin cymdeithas heddychlon a chydlynol.

Fel Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru, rwyf wedi cyhoeddi sawl datganiad yn ailadrodd yr angen dybryd am heddwch a gweithredu dyngarol mewn ymateb i’r gwrthdaro cynyddol ym Mhalestina.

Ym mis Ionawr 2024 ysgrifennais fod gan bawb yr hawl i fyw mewn heddwch, gan gefnogi’r alwad fyd-eang am gadoediad dyngarol i sicrhau y gall cymorth gyrraedd y rhai mewn angen a bod bywydau diniwed yn cael eu hamddiffyn (darllenwch fwy yma). Yn fy natganiad ym mis Mehefin 2024, tynnais sylw at effaith ddyngarol ddinistriol y gwrthdaro. Tanlinellwyd yr alwad hon gan fy ymateb i adroddiad yn rhybuddio am risg uchel o newyn, yn annog gweithredu byd-eang ar unwaith i liniaru dioddefaint ac atal mwy o golli bywyd (darllenwch fwy yma).

Siaradais yn ddiweddar mewn digwyddiad a drefnwyd gan Oxfam Cymru lle bu gweithiwr Oxfam yn rhannu hanes emosiynol o fywyd ym Mhalestina Yn y cyfarfod clywsom gan bobl sy’n bryderus iawn am werthu arfau i Israel ac sydd am i Lywodraeth Cymru roi pwysau ar Lywodraeth y DU. i wneud mwy i gefnogi pobl Palestina.

Mae ein hymrwymiad i genedlaethau’r dyfodol yn ymestyn y tu hwnt i’n ffiniau. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn cynnwys y nod pwysig o fod yn wlad sy’n gyfrifol yn fyd-eang. Mae’r gyfraith yn ein gorfodi i weithredu er budd cenedlaethau’r dyfodol a fydd yn cael eu geni mewn rhannau eraill o’r byd yn ogystal â’r rhai a gaiff eu geni yng Nghymru. 

Rwyf hefyd yn croesawu rhodd ddiweddar Llywodraeth Cymru i apêl y Pwyllgor Argyfwng Trychinebau. Mae’r rhain yn gamau hanfodol, ond rwy’n credu y gallwn—a bod yn rhaid—mynd ymhellach. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfle i weithredu mewn partneriaeth â Llywodraeth y DU i gynrychioli gwerthoedd Cymru ar y llwyfan rhyngwladol.

Gallai hyn gynnwys:

• eiriol dros roi’r gorau i werthu arfau sy’n ysgogi gwrthdaro.

• galw am gadoediad i amddiffyn poblogaethau bregus, a sicrhau bod cymorth dyngarol yn cyrraedd y rhai sydd mewn angen dirfawr.

• galw ar gyrff cyhoeddus i gynnal adolygiad brys o fuddsoddiadau pensiwn y sector cyhoeddus i sicrhau eu bod yn foesegol ac yn gynaliadwy.

Mae Cymru wedi gosod cynsail cryf o ran cefnogi ymdrechion byd-eang, megis defnyddio citiau meddygol a meddygon yn ystod pandemig COVID-19. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynrychioli lleisiau Cymru gyda chymheiriaid yn y DU ynghylch y sefyllfa ym Mhalestina a’r rhanbarthau cyfagos, a sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithio i atal y gwrthdaro hwn rhag gwaethygu a chefnogi cymunedau yr effeithir arnynt yma yng Nghymru?

Fel Cenedl Noddfa, rhaid inni hefyd fynd i’r afael â’r troseddau casineb cynyddol sy’n bygwth diogelwch a llesiant ein cymunedau amrywiol. Mae arweinyddiaeth dosturiol yn ei gwneud yn ofynnol i ni fynd i’r afael â’r heriau hyn yn benderfynol, gan sicrhau bod Cymru yn parhau i fod yn esiampl o heddwch a chynhwysiant.

Dylai ein llais ar y llwyfan byd-eang nid yn unig ddathlu llwyddiannau ond hefyd wynebu anghyfiawnder. Rwy’n annog Llywodraeth Cymru i ailddatgan ei harweinyddiaeth mewn cyfrifoldeb byd-eang ac adeiladu heddwch, gan eiriol dros gamau gweithredu uniongyrchol ac effeithiol i fynd i’r afael â’r mater dybryd hwn.

Yn unol â’m hymrwymiad i fod yn agored ac yn dryloyw yn y cyngor a roddaf, rwy’n rhannu’r llythyr hwn yn gyhoeddus ac rwyf hefyd wedi anfon copi i Aelodau’r Senedd.

Yr eiddoch yn gywir,

Derek Walker