Tai

Mae’n dylanwadu ar ein llesiant corfforol a meddyliol, ein cymunedau a’r amgylchedd o’n cwmpas. Mae cysylltiad agos rhwng tai o ansawdd gwael ag anghydraddoldeb, tlodi â chyfleoedd bywyd cyfyng. Mae’r adeiladau yr ydym yn byw ynddynt yn bodoli, yn nodweddiadol, am ganrif a mwy, felly, bydd y penderfyniadau yr ydym yn eu gwneud heddiw yn cael effaith fawr iawn ar lesiant cenedlaethau’r dyfodol – yn uniongyrchol ar eu hamodau byw, ac yn fwy eang ar allyriadau carbon Cymru, ein tirwedd, economi a chymunedau. 

Mae’r ffocws newydd ar dai yn bodoli ledled y DG, ac yn cael ei yrru gan y cyhoedd, yn ogystal ag arweinyddiaeth wleidyddol. Mae hyn oherwydd yr angen amlwg i ddatgarboneiddio ein cartrefi i gwrdd â thargedau allyriadau. Mae hefyd oherwydd bod prinder tai yn effeithio ar lawer mwy o bobl na chynt – mae anfforddiadwyedd, diffyg tai cymdeithasol, y sector rhentu preifat ansicr a digartrefedd i gyd yn faterion sydd wedi dod yn fwy amlwg, a gellir dadlau eu bod wedi codi oherwydd bod meddwl hirdymor a ffocws ar atal problemau rhag digwydd wedi bod yn absennol neu heb gael ei gyflawni’n effeithiol. 

Mae Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn ymrwymo i adeiladu tai ar raddfa eang i fynd i’r afael â phrinder tai. 

Fel canlyniad i rannu staff gydag Adeiladu Arbenigrwydd yng Nghymru a hefyd gyda Chymdeithas  Tai Unedig Cymru, ffocws cychwynnol y Comisiynydd oedd canfod ble gallai gael yr effaith mwyaf – gan gefnogi’r newid tuag at economi gwyrdd carbon-isel a gwaith o ansawdd gwell drwy ddatblygu mentrau Cymreig a chadwyn gyflenwi a fedr ddarparu tai addas ar gyfer y dyfodol.

Fodd bynnag yn 2020, mae Cymru’n dal i adeiladu cartrefi nad ydynt yn cynorthwyo ein targedau allyriadau carbon. 

Mae’r gost o gwrdd â datgarboneiddio tai yn sylweddol ond fe fydd yn darparu manteision sylweddol ar draws nifer o nodau llesiant. Mae’r Sefydliad Materion Cymreig yn amcangyfrif bod angen £5biliwn dros gyfnod o 15 mlynedd, ond byddai hyn yn cynhyrchu cynnydd mewn Gwerth Ychwanegol Gros i economi Cymru o £2.3 biliwn, gan arbed oddeutu £67miliwn i’r gwasanaeth iechyd.

Mae digartrefedd hefyd yn parhau i fod y broblem fwyaf arwyddocaol ond mae gan weithgaredd sy’n cael ei gyflawni o dan y Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol y potensial i atal hyn. 

Mae Strategaeth Digartrefedd Llywodraeth Cymru ac adroddiad Grŵp Gweithredu ar Ddigartrefedd yn atgyfnerthu gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Eisteddodd aelod o’r tîm ar y Grŵp Gweithredu ar Ddigartrefedd Cymru yn 2019-20.

Dyma rai o’r prosiectau yr ydym wedi gweithio arnynt sy’n ymwneud â thai

Ym mis Mai 2020 cyhoeddais gynllun pum pwynt yn amlygu buddsoddiad i gynorthwyo Adferiad Gwyrdd yn dilyn yr argyfwng Covid presennol. Mae’r cynllun yn cynnwys argymhelliad i:

• Ddatblygu pecyn ysgogiad economaidd sy’n arwain at greu swyddi ac sy’n cynorthwyo datgarboneiddio cartrefi, drwy adeiladu tai fforddiadwy carbon-isel newydd a buddsoddi mewn rhaglen genedlaethol i wella effeithlonrwydd ynni tai presennol.

Isod wele’r meysydd yr wyf yn argymell y dylai holl gyrff cyhoeddus, yn cynnwys Llywodraeth Cymru, ffocysu arnynt:

• Cynyddu’r cyflenwad o’r math iawn o dai fforddiadwy 
• Cwrdd â’r her i’r argyfwng tai
• Gweld tai fel gyrrwr llesiant 
• Gwella’r modd yr ydym yn cynllunio a dylunio tai 
• Datgarboneiddio ein cartrefi. 

I ddarllen fy holl dystiolaeth, asesiad, canfyddiadau allweddol a chyngor gweler yr adran ar Dai yn ein gwefan adroddiadau cenedlaethau’r dyfodol ddynodedig. 

Ym mis Mehefin 2021, gwnaethom ryddhau ein hadroddiad ‘Cartrefi addas ar gyfer y Dyfodol: Yr Her Ôl-osod’. Pwrpas yr adroddiad yw amcangyfrif cyfanswm y cyllid sydd ei angen ar gyfer datgarboneiddio cartrefi yng Nghymru, nodi bylchau cyllido ac awgrymu dulliau o fynd i’r afael â’r bylchau hyn.