Rhaglen Lywodraethu Addas ar gyfer y Dyfodol

Un sy’n blaenoriaethu buddsoddiad a chreu swyddi mewn adferiad amrywiol, gwyrdd a arweinir gan ofal, yn gosod cynllun buddsoddi tymor hir i ariannu datgarboneiddio, cymhwyso economeg llesiant, cefnogi dysgu gydol oes, a chreu Gwasanaeth Natur Cenedlaethol.

Dim ond wedyn y bydd Cymru ar ei ffordd i adferiad COVID sy’n adeiladu cenedl sy’n gryfach nag erioed o’r blaen. Rydym wedi wynebu sawl her yn ystod y flwyddyn ddiwethaf hon, ond gyda fy Rhaglen Lywodraethu Addas ar gyfer y Dyfodol, gallwn ail-lunio Cymru sy’n gweithio i bawb.

‘Rhaglen Lywodraethu Addas ar gyfer y Dyfodol’ yw fy set newydd o gynigion i’r Llywodraeth newydd gyda’r nod o sicrhau adferiad llewyrchus, gwyrdd a chyfartal o COVID-19. Rwy’n galw am ddull dewr a blaengar o lunio polisïau a meddwl yn y tymor hir sy’n rhoi amrywiaeth, yr economi llesiant, mynd i’r afael ag allyriadau a cholli bioamrywiaeth, a dysgu gydol oes ar flaen ein meddyliau.

Nod adferiad ffyniannus, gwyrdd a chyfartal yw darparu bywoliaethau o ansawdd da wrth gefnogi datgarboneiddio cyflym a gwella bioamrywiaeth yng Nghymru. Byddai hyn yn golygu buddsoddi mewn diwydiannau a sectorau sy’n ein helpu i gyrraedd ein targedau di-garbon, cynyddu cydraddoldeb a gwella ein llesiant. Mae hefyd yn dibynnu ar gael y sgiliau a’r hyfforddiant cywir i helpu pobl i fanteisio ar y cyfleoedd hyn.

Fy mlaenoriaethau allweddol i Lywodraeth Cymru fel yr amlinellir yn ‘Rhaglen Lywodraethu Addas ar gyfer y Dyfodol’:

• Blaenoriaethu buddsoddiad a chreu swyddi mewn adferiad gwyrdd a arweinir gan ofal.
• Buddsoddi a chynyddu gallu rhaglenni cyflogadwyedd i ateb y galw am sgiliau a chyflogadwyedd.
• Sicrhau bod buddsoddiad yn ceisio arallgyfeirio sectorau allweddol ar gyfer y dyfodol trwy dargedu rhaglenni sgiliau mewn diwydiannau sy’n canolbwyntio ar y dyfodol, tuag at fenywod, pobl anabl, pobl dduon Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig a’r rhai sydd bellaf o’r farchnad lafur.
• Gosod cynllun buddsoddi tymor hir i ariannu datgarboneiddio cartrefi.
• Sicrhau bod gan bobl y modd a’r llwybrau i gadw dysgu trwy fywyd gan gynnwys mynediad digidol at wybodaeth a gwybodaeth.
• Adeiladu pŵer diwylliant a chreadigrwydd yn null adfer COVID-19
• Cynyddu’r gweithlu gofal, talu’r cyflog byw go iawn i bawb yn y gweithlu gofal a darparu hyfforddiant a chymwysterau cydnabyddedig
• Creu Gwasanaeth Natur Cenedlaethol
• Harneisio pŵer busnes i sicrhau adferiad gwyrdd a chyfartal

Ni allai meddwl yn y tymor hir fod yn bwysicach wrth i ni weld newid yn ein bywydau tuag at fyd globaleiddio cynyddol ddigidol. Mae hyn yn arbennig o wir ar gyfer dyfodol sgiliau, diwydiannau a chyflogaeth.

Wrth i’r economi a’n hymddygiad newid, ni fydd y galw am lawer o sgiliau traddodiadol yng Nghymru yn bodoli mwyach a bydd diwydiannau sydd wedi cadw Cymru i fynd ar drai yn dra gwahanol. Rhaid i ni sicrhau bod pobl Cymru yn barod ar gyfer y chwyldro gwyrdd mewn cyflogaeth a fydd nid yn unig yn gwella ansawdd bywyd ond yn helpu i fynd i’r afael â’r argyfyngau hinsawdd.

Gellid creu miloedd o swyddi newydd ‘addas ar gyfer y dyfodol’ pe bai Llywodraeth newydd Cymru yn coleddu gweledigaeth radical ar gyfer Cymru. Fodd bynnag, rhaid i’r Llywodraeth fuddsoddi amser ac arian i sicrhau bod gan bawb fynediad i’r swyddi hyn. Mae’r swyddi hyn sy’n addas i’r dyfodol yn ddynion gwyn yn bennaf, gyda rhai diwydiannau’n gweld cyn lleied â 25% o’r gweithlu yn nodi eu bod yn fenywod. Yn ogystal, mae’r pandemig wedi cael effaith anghymesur ar bobl Ddu, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig (BAME) gyda’r gyfradd ddiweithdra yn taro 8.5% ar gyfer gweithwyr BAME o’i gymharu â 4.5% ar gyfer gweithwyr gwyn yng Nghymru. Rhaid i’r Llywodraeth fynd i’r afael â’r diffyg amrywiaeth yn y sectorau hyn a’r rhwystrau i ddysgu gydol oes fel cyfrifoldebau incwm a gofal.

Dylid targedu darpariaeth sgiliau tuag at ddiwydiannau a fydd yn helpu Cymru i gyrraedd ei thargedau allyriadau hinsawdd; ymateb i’r argyfwng natur; darparu sgiliau mewn digidol, creadigrwydd a chyfathrebu; lefelu anghydraddoldebau rhwng grwpiau poblogaeth a rhwng ardaloedd gwledig a threfol.

Dyna pam rydw i’n gofyn i’r Llywodraeth:

• Buddsoddi mewn prosiectau seilwaith allweddol mewn diwydiannau gwyrdd ac adfer natur
• Buddsoddi a chynyddu cyfleoedd ar gyfer ailhyfforddi, ailsgilio a phontio i ddiwydiannau sy’n newid
• Buddsoddi mewn Adferiad a Arweinir gan Ofal
• Ymdrechu’n uniongyrchol tuag at adferiad cyfartal

Dylai datblygu pecyn ysgogiad economaidd sy’n arwain at greu swyddi ac yn cefnogi datgarboneiddio cartrefi fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru fel rhan o adferiad gwyrdd, cyfartal a chyfiawn.

Bydd fy rhaglen nid yn unig yn helpu’r Llywodraeth i gyflawni amcanion datgarboneiddio a thlodi tanwydd wrth leihau costau ynni diangen, ond hefyd yn creu diwydiannau, sgiliau a swyddi newydd, yn seiliedig ar gadwyni cyflenwi lleol a chefnogi’r economi sylfaenol.

Ar hyn o bryd, nid yw’r Llywodraeth yn rhoi digon o arian i ddatgarboneiddio cartrefi yng Nghymru i fynd i’r afael â’n targedau newid yn yr hinsawdd.

Dyna pam rwyf am i’r llywodraeth:

• Rhoi cynllun tymor hwy ar waith ar gyfer ariannu datgarboneiddio cartrefi.
• Dyblu cyllid ar dlodi tanwydd i ddileu tlodi tanwydd erbyn 2030 a bachu ar y fantais o greu swyddi a chynhyrchu cyfoeth lleol.
• Mabwysiadu dull Ôl-ffitio a Mwy – ehangu’r rhaglen Ôl-ffitio i gefnogi cyfranogiad cymunedol ac adfywio cymdogaethau.
• Gosod Safon Isafswm Effeithlonrwydd Ynni (MEES) uchelgeisiol EPC “C” neu darged datgarboneiddio cyfatebol ar gyfer pob cartref erbyn 2030 fan bellaf.
• Adeiladu ar waith y Rhaglen Ôl-ffitio ar gyfer Optimeiddio i ddatblygu model cost a ‘phasbortau adnewyddu adeiladau’ ar gyfer holl stoc dai Cymru.
• Sefydlu rôl ganolog i Fanc Datblygu Cymru (DBW) neu actor cydgysylltu tebyg i hwyluso benthyca o oddeutu £1bn y flwyddyn.
• Archwilio sefydlu Cwmni Gwasanaeth Ynni Cymru newydd (WESCO) i gydlynu a chefnogi datgarboneiddio yn y sector tai cymdeithasol.
• Datblygu piblinell sgiliau ar frys ar gyfer gweithlu Ôl-ffitio Cymreig.
• Gweithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau arian ychwanegol.

Rydym yn gwybod y gall cymryd rhan mewn chwaraeon, y celfyddydau a diwylliant ddod â buddion enfawr i unigolion a chymunedau – wrth hybu sgiliau, hyder, hunan-barch a dyhead. Ni ddylid cadw hyn yn ôl i’r rheini ar incwm penodol neu mewn rhai cymunedau.

Mae gweithwyr proffesiynol Diwylliannol a Chreadigol wedi bod ymhlith y rhai a gafodd eu taro galetaf yn ystod y pandemig, felly roeddwn yn falch o weld y Llywodraeth yn rhoi polisi ar waith i helpu diwydiannau diwylliannol yn ystod y pandemig, fel yr Addewid Llawrydd. Ond nid yw hyn yn ddigon i sicrhau hirhoedledd diwylliannol yng Nghymru.

Rwyf am weld y Llywodraeth yn cyhoeddi strategaeth Diwylliant a Chreadigrwydd genedlaethol ddiwygiedig ac yn nodi cynllun uchelgeisiol o ddefnyddio diwylliant i gefnogi plant a phobl ifanc:

• Cyhoeddi strategaeth Diwylliant a Chreadigrwydd genedlaethol ddiwygiedig
• Lansio a chymell cyflwyno’r Addewid Gweithwyr Llawrydd a Chyrff Cyhoeddus
• Cymhwyso dull sy’n seiliedig ar ddiwylliant ar gyfer adfywio dinas a thref a chymuned
• Mabwysiadu dull a arweinir gan y sector tuag at degwch digidol a chynhwysiant o fewn y gweithlu diwylliannol i sicrhau ei fod yn gynrychioliadol ac amrywiol.
• Cefnogi pobl ifanc i brofi a gweithio yn y diwydiant creadigol a diwylliannol
• Cefnogi gweithgaredd rhwng cenedlaethau a arweinir gan ddiwylliant i fynd i’r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd, hyrwyddo iaith Gymraeg, iechyd meddwl a chydlyniant cymunedol.
• Sefydlu Rhaglen Weithgar a Chreadigol i gefnogi plant a phobl ifanc
• Nodi cyfleoedd i hyrwyddo a defnyddio’r Gymraeg yn ei dull Adfer COVID
• Wrth i Gymru agor, ystyried Cynllun ‘Eistedd Allan i Helpu Allan’
• Sefydlu cyfleoedd parhaol i roi llais i bobl wrth gynllunio dyfodol y sector diwylliant a chreadigol
• Cydnabod a gwella’r rhwydwaith o leoliadau diwylliannol ledled Cymru fel lleoedd, asedau ac adnoddau i gefnogi llesiant diwylliannol a chymunedol.

Yng Nghymru, nid oes unrhyw ecosystem ar hyn o bryd yn dangos holl briodoleddau gwytnwch, ac mae’r rhan fwyaf o rwydwaith safleoedd gwarchodedig Cymru mewn cyflwr anffafriol. Mewn diwydiannau gwyrdd, mae diffyg amrywiaeth cronig yn y gweithlu.

Mae’r Gwasanaeth Natur Cenedlaethol yn fframwaith i sefydlu cyfleoedd sgiliau a swyddi newydd yn gyflym, ac adfer amgylchedd naturiol Cymru gyda meddwl yn y dyfodol yn greiddiol iddo.

Nod y fframwaith yw ymateb i argyfyngau natur a hinsawdd a helpu i fynd i’r afael â chanlyniadau economaidd a chymdeithasol (cyfiawnder) y pandemig.

Sut allwn ni ei wneud?

• Cefnogi cyflwyno miloedd o swyddi newydd o ansawdd da.
• Darparu bywoliaethau o ansawdd da.
• Helpu i amddiffyn ac adfer amgylchedd naturiol Cymru.
• Sicrhau bod pobl ifanc ac oedolion yn eco-lythrennog.
• Cyflwyno model traws-sector mwy integredig sy’n alinio pobl Cymru yn well â chyfleoedd gwaith presennol / newydd yng Nghymru.
• Galluogi pobl ddi-waith a than-gyflogedig i ddod o hyd i hyfforddiant a gwaith â thâl ym maes cadwraeth natur.
• Gweithio mewn partneriaeth â sefydliadau diwylliannol a chwaraeon i helpu i hyrwyddo ymarfer corff ac ymgysylltu â’r awyr agored, treftadaeth leol, iaith Gymraeg, iechyd meddwl a thwristiaeth.
• Gwneud y gorau o’r gweithwyr llawrydd a chyrff cyhoeddus yn addo ail-drefnu trefi a dinasoedd Cymru.
• Arddangos Cymru fel cenedl sy’n gyfrifol yn fyd-eang.

Rydym yn falch iawn o weld y Prif Weinidog yn ymrwymo i dreialu Incwm Sylfaenol Cyffredinol yng Nghymru. Ar hyn o bryd mae gan Gymru ymhlith y lefelau uchaf o blant, oedolion o oedran gweithio a phensiynwyr sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yn y DU. Gwyddom mai tlodi yw penderfynydd mwyaf iechyd, ac mae afiechyd yn rhwystr i ddatblygiad cymdeithasol ac economaidd. Dyma pam rwy’n credu bod angen i’r Llywodraeth ddarparu Incwm Sylfaenol Cyffredinol i godi pobl allan o dlodi.

Mae peilotiaid tebyg wedi dangos bod ISC yn gwella boddhad bywyd, iechyd corfforol a meddyliol, ac yn lleihau achosion o iselder. Mae tystiolaeth hefyd i ddangos bod ISC yn fwy llwyddiannus o ran hyd gwaith dros y flwyddyn na buddion cyflogaeth eraill, yn ogystal â chynyddu ymddiriedaeth mewn sefydliadau.

Mae fy rhaglen yn galw am beilot y llywodraeth i:

• Seilio yn ddaearyddol a chynnwys cyfranogwyr wedi’u rhannu ar draws dwy gymuned benodol – mewn un rhanbarth trefol ac un rhanbarth gwledig yng Nghymru.
• Darparu taliad misol na ellir ei dynnu’n ôl heb brawf modd.
• Cael eu rhedeg am gyfnod o 24 mis.

Os ydych chi’n darllen hwn, yna rydych chi eisoes yn rhan o’r symudiad dros newid. Gadewch i ni fynd â’r cynllun hwn ymlaen gyda’n gilydd – ymunwch â mi i wneud y galwadau hyn i Lywodraeth Cymru ar yr eiliad dyngedfenol hon lle nad yw newid cwrs tuag at ddull mwy grymus, mwy radical a blaengar yn bosibl ond yn hanfodol.

Os oes gennych chi syniadau ar gyfer sut y gallwch chi helpu i hyrwyddo neu weithredu’r syniadau sydd wedi’u cynnwys yn y Rhaglen Lywodraethu Addas ar gyfer y Dyfodol, byddem wrth ein bodd yn clywed gennych a’ch cynnwys yn ein gwaith.