Ni all gwella iechyd ein cenedl a gweithredu ar yr argyfyngau natur a hinsawdd aros.

Mae angen cymorth ar ffermwyr a chymunedau i baratoi ar gyfer y dyfodol. 

Dylai datrys y Cynllun Ffermio Cynaliadwy fod yn rhan o strategaeth fwyd genedlaethol, hirdymor, sy’n cynnwys y gymuned ffermio, i baratoi Cymru ar gyfer newidiadau yn y dyfodol sy’n fygythiad i bob un ohonom roi bwyd ar ein byrddau. 

Nid yw busnes fel arfer yn gweithio a rhaid inni gydweithio. Mae prisiau bwyd uchel yn golygu bod un o bob pump o bobl yng Nghymru yn llwgu. 

Mae gan ffermwyr y sgiliau sydd eu hangen arnom i sicrhau bod ein system fwyd yn gwella nid yn niweidio ein hiechyd a’n llesiant, ac i ganiatáu i natur a bywyd gwyllt ffynnu eto. 

Ar ddiwrnod olaf yr ymgynghoriad terfynol ar y Cynllun Ffermio Cynaliadwy [SFS], rwy’n galw ar Lywodraeth Cymru i: 

  • Gweithredu’n gyflym i ddatrys y materion sy’n ymwneud â’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy fel y gall symud ymlaen yn gyflym i’r cam gweithredu. Mae’r argyfyngau natur a hinsawdd yn gofyn inni gymryd camau brys. 
  • Paratoi strategaeth fwyd hirdymor i alluogi cydweithredu effeithiol ar draws ein sector cyhoeddus a chynhyrchwyr bwyd iach, wedi’i wneud yng Nghymru, ac i baratoi’r sector ar gyfer y newidiadau sydd i ddod. 
  • Rhoi sicrwydd i ffermwyr ynghylch incymau ffermio yn y tymor agos i ganolig a mwy o gymorth i drosglwyddo i fodel ffermio mwy cynaliadwy. 

 

Rhaid i Lywodraeth Cymru weithredu’n gyflym i ddatrys y Cynllun Ffermio Cynaliadwy fel y gall symud ymlaen yn gyflym i’r cam gweithredu. 

Mae’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy wedi’i ddatblygu yn erbyn cefndir o ddirywiad o ran natur; amlygodd yr adroddiad Sefyllfa Byd Natur diweddaraf fod un o bob chwe rhywogaeth frodorol mewn perygl o ddiflannu a bod rhai arferion amaethyddiaeth yn brif ysgogydd colled byd natur ac iechyd gwael ein hafonydd. 

Mae ffermio ei hun mewn perygl o ganlyniad i newid yn yr hinsawdd. Mae digwyddiadau tywydd eithafol, megis stormydd a sychder, yn niweidio cnwd cnydau a glaswelltir ac maent eisoes yn effeithio ar incwm. 

Ac eto, mae ffermwyr yn ofni y byddai mesurau hinsawdd fel y rhai a amlinellwyd yn y Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn arwain at golli tir cynhyrchiol gan roi straen pellach ar eu busnes. 

Yr her gyda’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy yw darparu cynllun cadarn i alluogi byd natur a’n cymunedau ffermio i ffynnu, gyda’n gilydd. 

Fis nesaf, rwy’n dod â rhanddeiliaid yn y sector bwyd a ffermio ynghyd, i amlinellu’r angen am newid brys a thrawsnewidiol yn ein system fwyd er mwyn sut mae cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol yn bwydo ein hunain. 

  

Mae angen cynllun hirdymor ar Gymru ar gyfer bwyd. 

Rwyf wedi bod yn galw ar Lywodraeth Cymru i baratoi cynllun bwyd cenedlaethol. Mae angen iddi integreiddio gwaith y llywodraeth ar amaethyddiaeth, manwerthu, cynllunio defnydd tir, iechyd a chaffael er mwyn sicrhau ein bod yn cynnal diwydiant bwyd hyfyw, yn gwella iechyd y cyhoedd a bod gennym ymdeimlad clir o gyfeiriad ar gyfer sut yr ydym yn rheoli tir yn y tymor hir. 

 

Mae angen mwy o gefnogaeth ar ein ffermwyr, ar hyn o bryd ac i helpu i baratoi ar gyfer y dyfodol. 

Mae ffermio yng Nghymru yn ymwneud â chymaint mwy na chynhyrchu bwyd, mae’n ffordd o fyw. Mae’r sector yn cynnal y gyfran uchaf o siaradwyr Cymraeg o unrhyw sector ac mae incwm ffermydd yn hanfodol i’r economi wledig. Rhaid cefnogi’r gymuned ffermio i oroesi, a chael sicrwydd dros incwm ffermio yn y tymor agos i ganolig. Rhaid helpu ffermwyr hefyd i drosglwyddo i fodel ffermio mwy cynaliadwy. 

Dim ond mor bell y gall cymhorthdal cyhoeddus fynd, felly rhaid inni edrych ar ffyrdd ychwanegol o gryfhau incwm busnesau fferm. Dylai hyn gynnwys contractau gyda’r sector cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau bod bwyd iach yn cyrraedd ein hysgolion a’n hysbytai. 

Dylai ffermwyr gadw mwy o werth eu cynnyrch trwy fwy o berchenogaeth a rheolaeth dros brosesu, dosbarthu a marchnata cynhyrchion. Dylai modelau manwerthu rannu mwy o’r elw gyda ffermwyr. Rhaid i hyn oll fod yn rhan o strategaeth fwyd genedlaethol sy’n ein galluogi i gynllunio nawr sut y byddwn yn bwydo Cymru yn y tymor hir.